O τάφος της Αμφίπολης ανήκει στον Νέαρχο ?.[ 4549 ]

Βρετανός αρχαιολόγος: Ίσως ο τάφος της Αμφίπολης ανήκει στον Νέαρχο

Τι αναφέρει σε συνέντευξή του ο βρετανός αρχαιολόγος Νίκολας Σόντερς για το "μυστικό" της  Αμφίπολης

Ίσως ο τάφος της Αμφίπολης να ανήκει στον Νέαρχο, δηλώνει σε συνέντευξή του στο "Έθνος", ο βρετανός αρχαιολόγος Νίκολας Σόντερς

Ο τόπος ταφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιολογίας. Γι' αυτό και η ανακάλυψη του ταφικού περίβολου στην Αμφίπολη αναζωπύρωσε τις συζητήσεις για το αν είναι πιθανό ο τάφος να ανήκει στον μεγάλο στρατηλάτη. Πόσο βάσιμη είναι, κατά τη γνώμη σας, αυτή η πιθανότητα;

Για πολλούς αρχαιολογικούς, ιστορικούς και φιλολογικούς λόγους είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς ότι η νέα αυτή ανακάλυψη είναι ο τάφος του Αλέξανδρου. Υπάρχει πράγματι μια δελεαστική πιθανότητα να σχεδιάστηκε και να χτίστηκε για τον ίδιο (η σορός του κατευθυνόταν στη Μακεδονία όταν οι Πτολεμαίοι την απέσπασαν μεταφέροντάς την στην Αίγυπτο), το πρόβλημα όμως με αυτήν την υπόθεση είναι ότι ο Μέγας Αλέξανδρος θα θαβόταν στον προγονικό βασιλικό τάφο στην Βεργίνα. Θα ήταν αδύνατο να τον έθαβαν οπουδήποτε αλλού στην Μακεδονία και η Αμφίπολη ήταν πολύ δευτερεύουσα σε σχέση με τις Αιγές/ Βεργίνα. Για τον ίδιο λόγο, ο τάφος αυτός είναι απίθανο να ανήκε σε κάποιο μέλος της βασιλικής οικογένειας. Κατά τη γνώμη μου, το εύρημα ανήκει πιθανώς σε έναν από τους διαδόχους του Αλέξανδρου, σε ένα μέλος της ευρύτερης βασιλικής οικογένειας ή σε έναν από τους στρατηγούς του. Θεωρώ πιο πιθανό να ανήκε σε κάποιον υψηλόβαθμο σύντροφο. Ίσως στον επικεφαλής του στόλου του, Νέαρχο; Ωστόσο είμαι σίγουρος ότι οι Έλληνες αρχαιολόγοι μπορούν να έχουν μια πιο εμπεριστατωμένη γνώμη. Εξάλλου συχνά αυτό που φαίνεται λογικό σε εμάς τους σύγχρονους ανθρώπους, δύο χιλιάδες χρόνια πριν να είχε μια αρκετά διαφορετική εξήγηση. Επομένως είναι πιθανό μέσα στον τάφο να βρίσκεται κάτι εντελώς αναπάντεχο!

Το βιβλίο σας για τον Μεγάλο Αλέξανδρο κάνει λόγο για «εμμονή» δύο χιλιάδων χρόνων ως προς την εύρεση της σορού του μεγάλου κατακτητή. Ποια είναι, πιστεύετε, οι λόγοι που έχουν μετατρέψει αυτήν την αναζήτηση σε εμμονή γεννώντας παράλληλα πολλές θεωρίες και θρύλους;

Νομίζω ότι αποτελεί αδιαμφισβήτητη αλήθεια πως οι άνθρωποι γοητεύονται και ελκύονται από τα αινίγματα και τα μυστήρια, ειδικά εκείνα που αφορούν σε προσωπικότητες παγκόσμιας φήμης. Ο Αλέξανδρος συναρπάζει εν μέρει επειδή δεν γνωρίζουμε πού κατέληξε. Με τον τρόπο αυτό, εξακολουθεί να ζει στη φαντασία μας προκαλώντας κάθε είδους θεωρία και πολιτική ατζέντα, ακόμη και περίεργες πεποιθήσεις, οι οποίες δεν θα γεννούνταν αν το οστεοφυλάκιό του βρισκόταν στην προθήκη κάποιου μουσείου. Όπως λέω και στο βιβλίο μου, υπάρχουν πολλές ομοιότητες με θρησκευτικές φιγούρες (π.χ. του Χριστού). Τα μυστήρια δημιουργούν φαντασιώσεις, ενώ η επίπονη επιστημονική εργασία τους διαλύει!

Ποιο από τα σενάρια που περιγράφετε στο βιβλίο σας σχετικά με τη μοίρα της σορού του Μεγάλου Αλεξάνδρου θεωρείτε ως το πλέον πιθανό;

Στην πραγματικότητα η ερώτηση αυτή εμπεριέχει δύο απαντήσεις: όσον αφορά στον τάφο και όσον αφορά στα οστά του. Ως προς τον τάφο του, θεωρώ ότι τα θεμέλιά του

βρίσκονται ακόμη πολλά μέτρα κάτω από το έδαφος της σύγχρονης πόλης της Αλεξάνδρειας, στην τοποθεσία που υποδεικνύω στο βιβλίο μου. Ωστόσο είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι θα έχουν απομείνει πολλά από αυτόν. Ως προς τα οστά του, εδώ τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Θα μπορούσαν να έχουν καταστραφεί (καεί), θα

μπορούσαν να είναι κρυμμένα κάπου αλλού στην Αίγυπτο -ίσως στο τεράστιο κοιμητήριο της πτολεμαϊκής περιόδου της Μπαχαρίγια (στην Κοιλάδα με τις Χρυσές Μούμιες). Η δική μου αγαπημένη εξήγηση, όμως, είναι ότι το μουμιοποιημένο πτώμα έσπασε σε κομμάτια και πωλήθηκε ως παντοδύναμο φυλαχτό στους Αλεξανδρινούς (οι οποίοι, αν και πολλοί από αυτούς εκχριστιανίστηκαν, εξακολουθούσαν να τον αγαπούν). Πρόκειται για ένα πολύ δημοφιλές φαινόμενο και κατά τη γνώμη μου σηματοδότησε την αρχή της γνωστής χριστιανικής πρακτικής να θεωρούνται τα μέλη των αγίων ως ιερά λατρευτικά αντικείμενα. Έτσι, υπό μία έννοια, το πτώμα του Αλέξανδρου θα μπορούσε να έχει επιστραφεί σε μικρά κομμάτια στους κατοίκους της ίδιας του της πόλης.

Θεωρείτε ότι η ανακάλυψη στην Αμφίπολη θα αναθερμάνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιολογία, δεδομένης και της σφοδρής οικονομικής κρίσης που μαστίζει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

Το πρόβλημα εδώ είναι η διαφορά ανάμεσα στην αρχαιολογική επιστημονική/ιστορική «αλήθεια» και τη δημόσια αντίληψη. Όσο σημαντική κι αν είναι αυτή η ανακάλυψη -και σίγουρα είναι πολύ σημαντική για την ελληνική αρχαιολογία- το ευρύ κοινό έχει εμμονή με τον Μεγάλο Αλέξανδρο, και επομένως μόνο αν αποδειχθεί επιστημονικά ότι ο τάφος ανήκει σε αυτόν ή αν η… μηχανή δημιουργίας δημοφιλών μύθων πείσει τους ανθρώπους ότι θα μπορούσε να είναι ο τάφος του, τότε ένας μεγαλύτερος αριθμός τουριστών θα θελήσουν πράγματι να επισκεφτούν την περιοχή. Από την άλλη μεριά, εκείνοι που ήδη λατρεύουν την ελληνική αρχαιολογία και ιστορία και/ή είναι θαυμαστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πιθανότατα θα προσθέσουν αυτόν τον προορισμό στο δρομολόγιό τους. Έτσι, αν οι άνθρωποι που ασχολούνται με τον τουρισμό και την πολιτιστική κληρονομιά χειριστούν το θέμα αυτό με τη δέουσα προσοχή, η νέα αυτή ανακάλυψη θα μπορούσε να δώσει ώθηση στον τουρισμό χωρίς να θυσιαστούν οι αρχαιολογικές αξίες.

Δεδομένου ότι το αντικείμενο της επαγγελματικής σας ενασχόλησης είναι άλλο, πώς αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για τον Μεγάλο Αλέξανδρο;

Πάντα με συνάρπαζε ο Μέγας Αλέξανδρος, από την εποχή κιόλας της εφηβείας μου. Όχι τόσο ως κατακτητική και στρατιωτική διάνοια (όσο εξαιρετικής φύσης κι αν ήταν αυτή), ούτε λόγω της φημολογούμενης ομοφυλοφιλίας / αμφιφυλοφιλίας του, ούτε λόγω του θανάτου του, αλλά κυρίως για το τι απέγινε μετά το θάνατό του και για το πού βρίσκεται ο τύμβος του: και στα δύο αυτά ζητήματα είχε δοθεί πολύ λίγη προσοχή σε όλα τα βιβλία που διάβαζα γι' αυτόν εκείνη την εποχή. Έτσι ξεκίνησα να συγκεντρώνω κάθε πληροφορία (καλή ή κακή) που μπορούσα. Στη συνέχεια, έχοντας κυνηγήσει μια εντελώς διαφορετική ακαδημαϊκή καριέρα (γύρω από την αρχαιολογία της νοτίου Αμερικής), ενώ έπινα καφέ με τον λογοτεχνικό ατζέντη μου στο Λονδίνο και συζητούσαμε διάφορες ιδέες για το θέμα του επόμενου βιβλίο μου, με ρώτησε αν υπήρχε κάποιο βιβλίο που πάντα ήθελα να διαβάσω αλλά δεν έχει εκδοθεί ακόμη. Έτσι του είπα για τον χαμένο τάφο του Αλέξανδρου. Εκείνος λάτρεψε την ιδέα, το έγραψα και ένας αμερικανικός εκδοτικός οίκος το άρπαξε αμέσως!

Τι αντίκτυπο θα μπορούσε να έχει η ανακάλυψη του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την επιστήμη της αρχαιολογίας;

Η ανακάλυψη του τάφου του Αλέξανδρου, όποτε κι αν γίνει αυτή, θα αποτελέσει ασφαλώς μια τεράστια ώθηση για την τοπική τουριστική οικονομία. Δεν είμαι σίγουρος, ωστόσο, αν κάτι τέτοιο θα προσέφερε πολλά στην ίδια την αρχαιολογική επιστήμη. Αυτό που θα έκανε πάντως θα ήταν να δώσει ένα τέλος στις φαντασιώσεις και στην πολιτικοποίηση του θέματος. Όσον αφορά στα οστά του (αν κάτι τέτοιο μπορούσε να εξακριβωθεί) και αυτά θα αποτελούσαν μια τουριστική ατραξιόν για την πόλη/ το μουσείο όπου θα εκτίθονταν, αλλά και πάλι αυτό δεν θα είχε μεγάλο αντίκτυπο στην επιστήμη της αρχαιολογίας κατά τη γνώμη μου. Όπως προείπα, ο Αλέξανδρος ζει στη φαντασία, στον μύθο, στην τέχνη και στους θρύλους της Μέσης Ανατολής και του Ιράν, του Ιράκ, του Αφγανιστάν και αλλού. Από αυτήν την άποψη είναι αθάνατος. Αν βρεθεί ο τάφος του, ο μύθος θα εξακολουθεί να υπάρχει αναφορικά με τα οστά του. Η ανακάλυψη των οστών του θα υπονόμευε τις φαντασιώσεις. Νομίζω ότι, μερικές φορές, όσον αφορά στον Αλέξανδρο, θα έπρεπε να προσέχουμε τι ευχόμαστε.

Θα θέλατε να παίρνατε μέρος στις ανασκαφές της Αμφίπολης; Αν είχα μια ακόμη ζωή θα μου άρεσε να πάρω μέρος στις ανασκαφές αλλά η έρευνά μου στην νότιο Αμερική και στην αρχαιολογία των μοντέρνων συγκρούσεωνμε κρατούν ιδιαίτερα απασχολημένο. Και αν και θέλω να πιστεύω ότι το βιβλίο μου για τον Αλέξανδρο αποτελεί μια σωστή καταγραφή των θεωριών γύρω από τον τάφο του (και για το λόγο αυτό έχει κάποια αξία), δεν είμαι ειδικός στην ελληνική/ ελληνιστική αρχαιολογία. Η Ελλάδα έχει πολλούς εξαιρετικούς αρχαιολόγους -οι οποίοι κάνουν τη συγκεκριμένη δουλειά. Σε σύγκριση με αυτούς θεωρώ τον εαυτό μου ερασιτέχνη. Ωστόσο θα ήθελα πολύ να επισκεφτώ τον τάφο μόλις ολοκληρωθούν οι ανασκαφές.

Οι 3 πιθανότεροι «ένοικοι» του τύμβου της Αμφίπολης σύμφωνα με τον Νίκολας Σόντερς
Ο Νέαρχος: Ένας από τους ναυάρχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του οποίου η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αμφίπολη όταν εκείνος ήταν ακόμη παιδί. Επομένως θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια από τις μεγάλες προσωπικότητες της πόλης, γεγονός που, σύμφωνα με τον καθηγητή, θα μπορούσε να τον ανταμείψει με έναν μεγαλοπρεπή τύμβο. Επιπλέον ο Νέαρχος δεν ήταν μέλος της βασιλικής οικογένειας και γι' αυτό δεν θα μπορούσε να ταφεί στις Αιγές / Βεργίνα.

Η γυναίκα και/ή ο γιος του: Η σύζυγος του Αλέξανδρου, Ρωξάνη και ο γιος της (Αλέξανδρος ο Δ'), ο μόνος νόμιμος κληρονόμος του, πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τον Κάσσανδρο και δολοφονήθηκαν εκεί στο 309 π.Χ. Καθώς η Ρωξάνη δεν είχε βασιλικό μακεδονικό αίμα, δεν είναι απαραίτητο ότι θα θαβόταν στις Αιγές/ Βεργίνα και επομένως ίσως να έχει θαφτεί κοντά στην Αμφίπολη. Όσο για τον γιο της, ποιος ξέρει; Ίσως να θάφτηκε με τη μητέρα του, ίσως στις Αιγές/ Βεργίνα.

Η αδελφή του: Ενδιαφέρον παρουσιάζει, σύμφωνα με τον καθηγητή, το γεγονός ότι ο Κάσσανδρος δολοφόνησε επίσης την αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Κλεοπάτρα, επίσης το 309 π.Χ. - πιθανόν στην Αμφίπολη. Θα μπορούσε να έχει ταφεί στον συγκεκριμένο τύμβο αλλά ως πλήρες μέλος της βασιλικής οικογένειας πιθανώς να θαβόταν στις Αιγές / Βεργίνα.
Σημειώνεται ότι η ζωή και κυρίως ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου γοήτευαν από την εφηβεία του τον βρετανό αρχαιολόγο, ο οποίος με σπουδές αρχαιολογίας και ανθρωπολογίας στα πανεπιστήμια Σέφιλντ, Κέιμπριτζ και Σαουθάμπτον, είναι καθηγητής σήμερα στο τμήμα Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ και συγγραφέας πολλών επιστημονικών βιβλίων και μελετών.

Το 2006 έγραψε το βιβλίο «Alexander's Tomb: The Two-Thousand Year Obsession to Find the Lost Conquerer»